13 Ιανουαρίου 2023 | της Ελευθερίας Γκέκα (ΠΠΣ Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο)
Η ένταξη της Κροατίας στη Ζώνη Σένγκεν και στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), την 1η Ιανουαρίου του 2023, μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία πολιτική εξέλιξη που συμβάλει καθοριστικά στην ενίσχυση της περιφερειακής και ευρωπαϊκής σταθερότητας και ανάπτυξης. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, παρευρέθηκε στα σύνορα της Κροατίας με τη Σλοβενία με σκοπό να χαιρετήσει αυτή την πολιτική εξέλιξη η οποία έχει πολυεπίπεδα αποτελέσματα και σηματοδοτεί ημέρα γιορτής όχι μόνο για τους Κροάτες, αλλά και για όλους τους Ευρωπαίους πολίτες.
Όσον αφορά την ΟΝΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προέβησαν σε αναλυτική αξιολόγηση της οικονομικής κατάστασης, των δεδομένων και των σταθερών του κράτους της Κροατίας. Η διαδικασία αυτή ολοκληρώθηκε μέσω της υποβολής εκθέσεων που αφορούν την εκπλήρωση των κριτηρίων σύγκλισης και τη συνολική τήρηση των υποχρεώσεών της όσον αφορά την ΟΝΕ. Η επίσημη απόφαση που εξέδωσε το Συμβούλιο στις 12 Ιουλίου του 2022 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Κροατία πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις, προκειμένου να ενταχθεί στο ευρώ από την 1η Ιανουαρίου του 2023. Η Κροατία, που σηματοδοτεί την τελευταία διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2013, αποτελεί το 20ο κράτος μέλος που εντάχθηκε στην ΟΝΕ.
Η αποχώρηση του κροατικού εθνικού νομίσματος (κούνα) και η υιοθέτηση του ευρώ πραγματοποιείται εν μέσω μιας χρονικής περιόδου που χαρακτηρίζεται από αστάθεια και εκτεταμένες προκλήσεις. Οι συνεχώς αυξανόμενες τιμές της ενέργειας, η προσπάθεια της Ένωσης να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις μέσω της διαφοροποίησης των πηγών ενέργειας, ο πληθωρισμός, αλλά και οι παρούσες επιπτώσεις της πανδημίας Covid-19 οδήγησαν σε αναιμική ανάπτυξη στην Ευρωζώνη κατά τη διάρκεια του Γ’ τριμήνου του 2022. Εκτιμήσεις αναμένουν ότι η συρρίκνωση της ευρωπαϊκής οικονομίας θα συνεχιστεί μέχρι τις αρχές του 2023. Ωστόσο, η ένταξη της Κροατίας στην Oικονομική Ένωση δεν είναι απλώς μία πράξη αμιγώς οικονομικής φύσεως που θα ενισχύσει το ευρωπαϊκό νομισματικό οικοδόμημα και θα συμβάλει στην οικονομική σταθερότητα, αλλά ταυτόχρονα έχει πολιτικές προεκτάσεις. Απηχεί ένα μήνυμα ενότητας, στενότερης συνεργασίας και συμπερίληψης των κρατών μελών.
Αξιοσημείωτη, είναι η τοποθέτηση του απερχόμενου Κροάτη Υπουργού Οικονομικών, Zdravko Marić: «Η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση βρίσκεται σε εξέλιξη παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε.»
Η ένταξη στη Ζώνη Σένγκεν αποτελούσε καίρια απαίτηση της Κροατίας, και πλέον η πραγμάτωσή της έχει καθοριστικές επιδράσεις στην ασφάλεια και στην ευημερία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Νοέμβριο του 2022, η Επιτροπή κάλεσε το Συμβούλιο να εκκινήσει τις απαιτούμενες διαδικασίες και να προχωρήσει στη λήψη αποφάσεων, ώστε να πραγματοποιηθεί άμεσα και χωρίς περαιτέρω καθυστερήσεις, η ολική ένταξη της Κροατίας, αλλά και της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στη Ζώνη Σένγκεν. Συγκεκριμένα, η Βουλγαρία και η Ρουμανία πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις ήδη από το 2011, ωστόσο αφενός λόγω της αδυναμίας επίτευξης ομοφωνίας στο Συμβούλιο, αφετέρου λόγω των αλλεπάλληλων κρίσεων που μάστιζαν την Ευρώπη, όπως η προσφυγική, έθεσαν τις δύο χώρες σε κατάσταση χρόνιας αναμονής, η οποία θεωρήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως μία μορφή αποκλεισμού, που δημιουργεί διακρίσεις εντός της Ευρωπαϊκής οικογένειας.
Ο Καγκελάριος της Αυστρίας, Karl Nehammer, υποστήριξε ότι η Βιέννη δε θα εναντιωθεί στην είσοδο της Κροατίας στη Ζώνη Σένγκεν. Αντιθέτως, θα εκφράσει την κάθετη αντίθεσή της στην άρση ελέγχων στα σύνορα της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας μέσω της υποβολής βέτο, επικαλούμενη τις αυξανόμενες αιτήσεις ασύλου και την επιδείνωση του μεταναστευτικού ζητήματος. Τα τελευταία χρόνια, οι μεταναστευτικές ροές εντατικοποιούνται μέσω της διόδου των Βαλκανίων, προκαλώντας εκτεταμένη περιφερειακή, και συνακόλουθα, ευρωπαϊκή κρίση.
Από την άλλη πλευρά, χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, όπως η Γαλλία και η Γερμανία, υποστηρίζουν ότι η διεύρυνση της Ζώνης Σένγκεν αποτελεί εξέλιξη βαρύνουσας σημασίας για το μέλλον και την ασφάλεια της Ένωσης. Ο Υπουργός Εσωτερικών της Γαλλίας, Gérald Darmanin, δήλωσε πως «οι τρεις αυτές χώρες έχουν καταβάλει πολλές προσπάθειες για τον έλεγχο των συνόρων τους» και συνεπώς η ενδυνάμωση του κοινού χώρου θα συμβάλει στην αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης και του διασυνοριακού εγκλήματος. Αποτελεί δεδομένο, πως οι συνεχόμενες εξωτερικές αναταραχές και κρίσεις με επίκεντρο τον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά και η επιθετική ρητορική αναθεωρητικών χωρών, όπως η Τουρκία, καθιστούν ζωτικής σημασίας τα θέματα ακεραιότητας και ασφάλειας των ευρωπαϊκών συνόρων.
Η έναρξη αυτής της πολιτικής διαδικασίας σηματοδοτεί όχι μόνο την ενίσχυση της Ζώνης Σένγκεν, της οποίας η δύναμη και αποτελεσματικότητα αποτελούν συνάρτηση της συμμετοχικότητας των κρατών μελών, αλλά και συνολικά της Ένωσης. Η ένταξη της Κροατίας ως πλήρους μέλους αφενός επιτρέπει στην Κροατία να απολαμβάνει τα οφέλη της ελεύθερης κυκλοφορίας, αφετέρου διασφαλίζει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ένα υψηλότερο επίπεδο ασφάλειας, λόγω της ενισχυμένης προστασίας των εξωτερικών συνόρων και της αποτελεσματικής αστυνομικής, τελωνειακής και δικαστικής συνεργασίας. Παράλληλα, εξαιρετικής σημασίας είναι η μείωση χρόνου κατά τη διάρκεια ελέγχων στα σύνορα, γεγονός που θα διευκολύνει τις ευρωπαϊκές διακρατικές μετακινήσεις και τις επιχειρηματικές επαφές.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι το όραμα της ενωμένης Ευρώπης έχει τις βάσεις του στη συμπερίληψη και σε ένα σύνολο κοινών αξιών και υλοποιείται, μεταξύ άλλων, με τη διεύρυνση αυτού του κοινού Χώρου. Η Συμφωνία Σένγκεν αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και συνεπώς η ανάπτυξη και προστασία της είναι υψίστης σημασίας. Αποτελεί, όμως, μία προτεραιότητα που για να εκπληρωθεί χρειάζεται να ολοκληρωθούν οι εναπομείνασες εκκρεμότητες που αφορούν την ενσωμάτωση των υπόλοιπων κρατών μελών της Ένωσης. Το γεγονός αυτό αναδεικνύεται από τον ευρύτερο στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ενισχύσει τα Δυτικά Βαλκάνια, με το λεγόμενο «Σχέδιο Δράσης για τα Δυτικά Βαλκάνια».
Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μαργαρίτη Σχοινά, μετά τη ψηφοφορία του Συμβουλίου Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων στις 8 Δεκεμβρίου 2022: «οι λίγοι δισταγμοί που απομένουν είναι πολιτικοί και υπονομεύουν δύο δεδομένα: ότι είμαστε ισχυρότεροι, όχι πιο αδύναμοι μέσω της διεύρυνσης του Σένγκεν και ότι η διεύρυνση του Σένγκεν σημαίνει καλύτερους ελέγχους, όχι λιγότερους.»
Η ένταξη της Κροατίας στον κοινό Χώρο Σένγκεν και στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση έχει διττή σημασία. Καθίσταται φανερό, ότι η διεύρυνση αυτή, πέραν των προαναφερθέντων αποτελεσμάτων πρακτικού περιεχομένου, συνάμα αντικατοπτρίζει ένα συμβολισμό, φανερό όχι μόνο στο ευρωπαϊκό, αλλά και στο διεθνές γίγνεσθαι. Σε περιόδους εκτεταμένων κρίσεων, όπως αυτή που διανύουμε, και γενικευμένης αμφισβήτησης της αποτελεσματικότητας των Ευρωπαϊκών Θεσμών, ηχηρά μηνύματα ενότητας και συνεργασίας στοχεύουν στην από κοινού αντιμετώπιση κρίσεων, των οποίων η εμβέλεια δεν περιορίζεται στα εθνικά σύνορα.
Η πολιτική πρωτοβουλία και οι διαδικασίες δεν τερματίζονται εδώ. Η ολοκλήρωση είναι συνεχής και εξελικτική και προκειμένου το όραμα της ενωμένης Ευρώπης να γίνει απτό απαιτείται η σύμπλευση των κρατών μελών. Με «πυξίδα» το ευρωπαϊκό αξιακό οπλοστάσιο και την προώθηση στενότερων σχέσεων, θα απορροφηθούν οι εξωτερικοί κραδασμοί, αλλά και θα εξασφαλιστεί η εσωτερική ευημερία και ασφάλεια.